زنان و نهج البلاغه

اما برخی دیگر، آثار و میراث فرهنگی عوامانه ای هستند که ریشه ی چندانی در متون اصیل دینی ندارند و از سنت های اجتماعی جامعه سرچشمه گرفته اند. تشخیص و تمایز میان این دو فرهنگ، یکی از موضوع های مهم و با ارزش برای بحث و بررسی توسط جامعه شناسان است. به علاوه آثار اسلامی را هم می توان به دو بخش تقسیم کرد. بخش اول موضوعات و فرهنک مربوط به زن را در مرحله ای از تاریخ اسلامی بحث می کند و بخش دیگر از اصالت شخصیت و حقوق زن سخن می گوید و تعالیم و آموزش هایی را که در این زمینه وارد شده است مورد بررسی قرار می دهد. در اینجا دو اصطلاح استفاده شده در علم «اصول و منطق» را تعریف می کنیم: «قضیه حقیقتیه» و «قضیه (خارجیه.»

«قضیه حقیقیه» از احکام ثابت و حقیقی موضوع بحث می کند، اما «قضیه واقعیه یا خارجی» ناظر به موضوع زمان صدور حکم است یعنی دقیقاً حکم و داوری در مرحله ای خاص از تاریخ صادر شده است. طرح سیمای زن در نهج البلاغه و داوری های امام در مورد زنان مسئله ای که ذهن هر مسلمان اندیشمندی را به خود جلب می کند. آیا به راستی امام علی(ع) به عنوان عینیت فرهنگ اسلامی، در دادرسی در مورد زن چنین بدبینانه است که آگاهی او را دشمن زن جلوه دهد؟ - چنانچه جمعی از مستشرقین چنین دیدگاهی دارند - یا نظر امام تنها به یک موضوع خاص در سرنوشت سیاسی خود و جامعه ی مسلمانان برمی گردد که در دوران جنگ جمل اتفاق افتاده است؟

اصولاً منبع اصلی در مطالعه ی سیمای زن در اندیشه ی اسلامی کجاست؟ اصالت آنجاست که در نخستین منبع معرفتی اسلام یعنی قرآن کریم از آن سخن به میان آمده است یا مجموعه ی قرآن و سنت و احیاناً روایت های متفاوتی در مورد زن ملاک است؟ آیا جمع این روایات و به تبع آن داوری های درباره ی زن، ممکن است؟

در یک جا قرآن حکایت حکومت زن عاقله ای به مانند بلقیس را نقل می کند و در جای دیگر، از حیله گری و شر بودن زن سخن می گوید. اگر زنان «ابزار شیطان» هستند دیگر چگونه می توانند مکمل زندگی و مورد محبت و تحسین پیامبران و انسان ها قرار گیرند. اگر رأی و عقل زنان ناچیز و ناصواب است پس چگونه در مسائل اجتماعی دارای حق رأی و نظر هستند و می توانند مشارکت اجتماعی داشته باشند و سرنوشت جامعه را که از اهم وظایف اجتماعی است بسازند؟

به راستی آیا زن تابعی از مرد است که مرد همواره در همه ی موارد و زمینه ها صاحب اختیار او باشد، یا این مسئله تنها در حوزه قلمرو خانواده، آن هم تنها در مسئله زناشویی مطرح است؟ آیا فرهنگ «مشورت» و مخالفت با آن خود نوعی عدم اعتماد و دوگانگی بیرون و درون به وجود نمی آورد؟ و یا این داوری ها مربوط به دوره ای از حیات اجتماعی بوده است که ذهن و ذهنیت زنان، چندان از ارتقا و تکامل عقلانی به جهت انزوای اجتماعی برخوردار نبوده است؟ آنجا که زن تحصیلکرده است و نیروهای عقلی و ذهنی او به مانند مردان بر اثر ممارست اجتماعی و کسب شخصیت علمی، آزموده تر و متکامل تر شده است، دیگر این سخن عهد جاهلی جایی ندارد و تنها یک داوری ناآگاهانه در مورد زن است. این ها سؤالاتی است که امروزه ذهن هر اندیشمند آگاه و مسلمان متفکری را به خود جلب می کند. نگارنده تلاش دارد که این مسئله را در مجموع اندیشه ی اسلامی مورد مطالعه قرار دهد. به خصوص سیمای زن از دیدگاه امام علی (ع) در نهج البلاغه و عکس العمل های او در مورد حوادث زمان خود را دنبال نماید تا مشخص گردد که آیا می تواند یک چهره ی معقول و مطلوب از زن در اندیشه اسلامی ترسیم نماید؟ مدت ها است که این مسئله، ذهن مرا مشغول کرده است و از خود می پرسم مگر خداوند «اندیشیدن» را حق انسان قرار نداده است؟